Rus poeziyasının ən yüksək zirvələrindən biri olan M.Y.Lermontovun (1814-1841) yaradıcılığında Qafqaz və Azərbaycan mövzusu əhəmiyyətli yer tutur. Rusiyanın bu görkəmli şair və mütəfəkkirinin Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti qarşısında xidmətləri böyükdür. Onun sayəsində geniş rusdilli oxucular məşhur dastanımız - "Aşıq Qərib"lə yaxından tanış olmuş, dilimizi və Vətənimizi yaxından tanımışdılar. Bu rus ədibini Qafqazla bağlayan və Azərbaycan oxucusuna sevdirən onun Şərq mövzusunu və Qafqaz xalqlarının həyatını, adət-ənənələrini əsərlərində əks etdirməsidir. Dahi rus şairi A.S.Puşkinin öldürülməsi münasibətilə yazdığı "Şairin ölümü" əsərində hökuməti ittiham etdiyinə görə Qafqaza sürgünə göndərilən azadfikirli şair bölgənin reallıqlarını inandırıcı və zərif şəkildə işıqlandırmışdır. Şair çar Rusiyasının zabiti olsa da, Qafqaza xitabən - "Azadlıq məskəni doğma ellərin Azadlıq uğrunda can verir indi" və "Sevirəm Qafqazı mən!" deyirdi. M.Y.Lermontov Zaqafqaziyada olarkən yerli əhali ilə ünsiyyətinə və Asiyada geniş işlənən Azərbaycan dilinə əhəmiyyət verir, öyrənirdi. Dahi şair "tatar" dili adlandırdığı Azərbaycan dilinin böyüklüyünü fransız dili ilə müqayisə edir, əsərlərində dilimizdən ustalıqla istifadə edirdi. Tədqiqatçılara görə M.Lermontova dilimizi öyrədən, “Aşıq Qərib” dastanını rus dilində qələmə almağa kömək edən şəxs M.F.Axundov olmuşdur. Azərbaycan oxucusu şairin gənc yaşlarında dueldə və ya iddia edildiyi kimi sui-qəsdlə qətl edilməsinə daim üzülmüş və Lermontovu həmişə sevmişdir. MATM-də də M.Lermontovu əks etdirən eksponatlar qorunur. Bunlara nümunə olaraq Neqativ fondunda saxlanılan, şairin portretinin fotoneqativini (İnv. 8078) göstərə bilərik. Portret 1914-cü ildə Sankt-Peterburqda nəşr olunan "Hərbi ensiklopediya"nın XIV cildində yer alıb. Həmçinin Muzeyin Sənədli mənbələr fondunda şairin büst və heykəlini, evini əks etdirən açıqcalar (291/11) saxlanılır. Muzeydə qorunan bu eksponatlar dahi rus şairinin təbliği baxımından böyük rol oynayır.