Dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan” operettasının xoşbəxt səhnə taleyi hələ müəllifin erməni mənimsəmələri ilə üzləşmişdir. Əvvəlcə erməni “xadimləri” operettanı qaralamağa çalışdılar. 

1915-ci il dekabrın 6-da “A-yan” təxəllüslü erməni müəllifinin məqaləsində yazılmışdır: “Ü.Hacıbəyovun “Arşın mal alan” pyesi qazandığı  görünməmiş uğura layiq deyil.” Lakin operettanın populyarlığı, o cümlədən erməni tamaşaçıları arasında da artırdı. Belə olan təqdirdə 1916-cı il sentyabrın 3-də “Mşaq” erməni qəzetində “Nəyə görə “Arşın mal alan”ı belə sevirlər?” məqaləsində yazılmışdır: “Iki ildən artıqdır ki, erməni səhnəsində böyük uğur qazanmış “Arşın mal alan” azərbaycan operettası erməni ziyalılarında da böyük marağa səbəb olur. Mənə aydın oldu ki, əsrlər boyu türklərlə qonşuluqda, daim ünsiyyətdə yaşayan erməni xalqı “Arşın mal alan” operettasına böyük ləzzətlə baxır. Zənnimcə, biz xalqa bu tamaşaya baxmağa qadağan edə bilmərik. Ermənilər əsrlər boyu türklər, azərbaycanlılar və farslarla qonşuluqda yaşamışlar. Və onların qulaqları tar və kamanşa səsləri ilə doludur. Ona görə də şərq musiqisi erməni millətinin bədən və qanlarına hopmuşdur. Əlbəttə, “Arşın mal alan” musiqisi erməni musiqisi deyil. Erməni musiqisi yalnız kilsələrdə qalmışdır.” Lakin çox keçmədi ki, erməni saxtalaşdırma maşını işə düşdü. Erməni dilinə tərcümə olunan operetta həyasıcazına ayrı-ayrı erməni “xadimləri” tərəfindən erməni əsəri kimi qələmə verilməyə başladı. Bunlardan xəbər tutan Üzeyir Hacıbəyov artıq 1916-cı ildə Qafqaz, Türküstan, Həştərxan və Azərbaycan fəallarına müraciət edərək “Arşın mal alan”ın müəllif hüquqlarının qorunmasına kömək göstərməyə çağırmışdır. Görkəmli bəstəkar Müslüm Maqomayem (dünya şöhrətli müğənni Müslüm Maqomayevin babası) 1919-cu il fevralın 8-də “Azərbaycan” qəzetində hiddətlə yazırdı: “...Vladiqafqazda afişalarda “Arşın mal alan” operettası müəllif – Üzeyir bəyin adı olmadan göstərilirdi. Bir erməni incəsənət xadimi mənə sübut etməyə çalışırdı ki, guya “Arşın mal alan” qədim dövrlərdən ermənilər tərəfindən yazılıb. Bu biabırçılığa son qoymağın vaxtı deyilmi?!” ABŞ-da özünü “Arşın mal alan” operettasının müəllifi adlandırmış erməni rejissoru S.Maqalyan 1937-ci ildə eyni adlı kinofilm çəkmişdir. Amerikalı tamaşaçıların xoşuna gələn süjet əsasında Maqalyan böyük var-dövlət qazanmış, tikdirdiyi imarətin üzərində “Arşın mal alan” sözlərini yazdırmışdır. Bütün XX əsr ərzində erməni plaqiatorları özlərinin həyasız fəaliyyətini davam etdirmişlər, onlar indi də operettanı öz əsərləri elan etmək cəhdlərindən əl çəkmirlər. Hazırda Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyində nümayiş olunan “Arşın mal alan: dövr, insanlar, personajlar” sərgisində operettaya qarşı erməni təcavüzü ilə bağlı faktlar müvafiq informasiya panellərində verilmişdir. Həmçinin muzey tərəfindən rus dilində “Arşın mal alan”ı necə oğurlayırdılar” (“Как воровали «Аршин мал алан»”) adlı buklet çap olunmuşdur ki, burada azərbaycan tədqiqatçılarının erməni plaqiatı ilə bağlı aşkarladığı faktlar yer almışdır.

Армянские посягательства на «Аршин мал алан»

Счастливая сценическая судьба оперетты «Аршин мал алан» выдающегося азербайджанского композитора Узеира Гаджибекова была сразу же омрачена армянскими присвоениями. Первоначально армянские «деятели» пытались очернить оперетту. Так, 6 декабря 1915 года в статье армянского автора с псевдонимом  "А-ян" указано, что «пьеса "Аршин мал алан" У.Гаджибекова имеет незаслуженно-небывалый успех». Однако популярность оперетты росла, в том числе среди зрителей – армян. Тогда в армянской газете «Мшаг» 3-го сентября 1916 года появилась статья: «Почему так полюбился "Аршин мал алан"? было написано: «Уже более двух лет азербайджанская оперетта "Аршин мал алан", которая завоевала огромный успех на армянской сцене, вызывает так же большой интерес у армянской интеллигенции. Мне стало ясно, почему армянский народ, который испокон веков живет по соседству, в постоянном общении с турками, с таким удовольствием смотрит "Аршин мал алан". Думаю, что мы не сможем запретить народу бесконечно смотреть этот спектакль. Армяне веками жили бок о бок с турками, азербайджанцами и персами. И их уши заполнены звуками тара и кяманчи. Поэтому восточная музыка вошла в плоть и кровь армянской нации. Конечно, музыка "Аршин мал алана" - это не армянская музыка. Последняя сохранилась лишь в церквях". Однако вскоре фальсификаторская армянская машина заработала на всю мощь. Оперетта была переведена на армянский язык и откровенно, нагло, без прикрас отдельные армянские «деятели» стали объявлять ее своим творением. Узнав о попытках армянских плагиаторов присвоить авторство его оперетты, Узеир Гаджибеков вынужден был уже в 1916 году опубликовать в газетах объявление, в котором призвал местных активистов на всем Кавказе, в Туркестане, Астрахани и Азербайджане к сотрудничеству во имя сохранения прав создателей оперетты “Аршин мал алан”. Выдающийся композитор Муслим Магомаев (дед всемирно известного певца Муслима Магомаева) 8 февраля 1919 года в газете “Азербайджан” с возмущением писал: “...во Владикавказе на афишах спектакль “Аршин мал алан” указывался без имени автора - Узеир бека. Один армянский деятель искусств пытался мне доказать, что якобы “Аршин мал алан” с древних времен был написан армянами... Не пора ли положить конец этому позору?!” В 1937 году в США был снят кинофильм “Аршин мал алан” армянского режиссера С.Магаляна, объявившего себя автором сюжета и всего произведения. На полюбившемся американскому зрителю сюжете Магалян заработал огромное состояние, в Лос-Анджелесе построил себе особняк, на фронтоне которого было написано «Аршин мал алан». В течении всего ХХ века армянские плагиаторы продолжали свою наглую и бесцеремонную деятельность, они и сейчас не оставляют попыток объявить оперетту своим творением.  В Национальном Музее истории Азербайджана действует выставка «Аршин мал алан: эпоха, люди, персонажи», на которой, в частности, демонстрируются факты присвоения оперетты армянскими «деятелями культуры». Также музеем издана брошюра «Как воровали «Аршин мал алан»», в которой собраны статьи азербайджанских исследователей, собравиших факты плагиата.